Page 68 - 5_sf_Tane_Tane_Turkce_Defter_Kitap

Eskiden beri insanlar tarafından değerli bir mücevher olarak kullanılan doğal incilerin çoğunun kaynağı
istiridyelerdir. İncinin istiridye içerisinde oluşması, aslında istiridyenin kendini koruma mekanizmasının
sonucudur. Bu sert kabuğun içerisinden geçen çeşitli organizmalar, bir kum tanesi ya da herhangi bir
parçacık istiridye tarafından yabancı madde olarak algılanır. İstiridye, kendini korumak için bu yabancı
maddeyi sert, katı, güçlü ve parlak yapıdaki sedef mineraliyle sarmaya başlar. Zaman geçtikçe daha çok
sedef ile kaplanan yabancı madde, parlak ve sert bir taşa, yani inciye dönüşür. Sedef minerali, normalde
istiridye tarafından kabuğun iç katmanını korumak amacıyla üretilir, aynı zamanda istiridye kabuğunun
iç katmanına da rengini verir. Aragonit adı verilen bir çeşit kalsiyum karbonat kristalinden oluşur. İnci,
oluşurken içerisinde bulunduğu canlının yaşamını etkilemez.

1- İncinin en önemli kaynağı hangi canlıdır?
………………………………………………………….
2- İstiridye niçin inci oluşturuyor?
…………………………………………………………
3- İstiridye inciyi hangi mineral yardımıyla oluşturuyor?
…………………………………………………………

10 Aşağıdaki metinleri okuyunuz. Verilen sorulardan hangilerinin okuduğunuz metinde cevabı vardır, işa-

retleyiniz.

Osmanlı padişahları, şehzadelerine, güzel konuşan, edep ve tecrübe bakımından itimat edilen mümtaz
kişilerden lala tayin ederdi. Şehzadenin eğitimine yardımcı olmak, şehzade divanına vezir makamında
başkanlık etmek, sancak askerleriyle sefere çıkmak yahut sefer vakti bulunduğu bölgenin büyük kısmını
muhafaza etmek, merkezle şehzade arasındaki bağı sağlamak lalanın görevleri arasında yer alıyordu. Gö-
rev süreleri iki-üç yıl kadardı fakat şehzadeyi etki altına alarak bir güç unsuru hâline gelmelerini önlemek
için sık sık lala değişikliği yapıldığı da görülmekteydi. Fatih Sultan Mehmet’in teşkilat kanunnamesiyle
resmî bir nitelik kazanan lalalık, III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin sancağa çıkma usullerine son verilin-
ce idari yönünü tamamen kaybetmiştir. Saltanat sistemindeki değişme ve şehzadelerin sarayda sıkı bir
gözetim altında tutulmaları, lalalığa, eğitim fonksiyonunun ön plana çıktığı yeni bir sıfat kazandırmıştır.

I. Lalanın görevleri nelerdir?
II. Lalalık hangi padişah zamanında resmî nitelik kazanmıştır?
III. Lalalık ne zaman son bulmuştur?
IV. Niçin lalaların görev süresi bitmeden lala değişikliği yapılırdı?

UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) ve WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) raporla-
rına göre, dünya nüfusunun %40’ını barındıran 80 ülkede su sıkıntısı çekiliyor. Su kıtlığı çeken yaklaşık 1,9
milyar insan sayısının 2050’de 3 milyara çıkması bekleniyor. Atık suların % 80’inden fazlası arıtılmıyor ve
yaklaşık 1,8 milyar insan herhangi bir arıtım süreci geçirmemiş suları içmek zorunda kalıyor. Temiz olmayan
su, kolera, tifo gibi hastalıklara yol açıyor. Her yıl çoğunluğu çocuk olan 2 milyon insan, sudan kaynaklanan
hastalıklardan dolayı hayatını kaybediyor. Küresel Su Enstitüsünün verileri, 2030’a kadar 700 milyon kişinin,
su kıtlığı nedeniyle yaşadıkları bölgelerden göç etmek zorunda kalacağı uyarısında bulunuyor.

I. Su sıkıntısının oluşma nedenleri nelerdir?
II. Suya bağlı hastalıklardan yılda kaç ölüm gerçekleşiyor?
III. 2050'de dünya üzerinde kaç kişinin su sıkıntısı çekeceği tahmin ediliyor?
IV. Kirli suların neden olduğu hastalıklar nelerdir?
V. Tarımda sulama yapılması su sıkıntısını arttırıyor mu?
VI. Kaç kişinin su azlığı nedeniyle göç etmesi bekleniyor.

68