Page 159 - 5_sf_Tane_Tane_Turkce_Defter_Kitap

SES BİLGİSİ

ÜNLÜ VE ÜNSÜZ HARFLER

Akciğerlerden gelen havanın ses yolunda oluşturduğu titreşime ses denir. Ses, dilin işlevli en küçük
birimidir. Harf ise sesin yazıdaki karşılığıdır. Bir dildeki harflerin belirli bir sıraya dizilmiş bütününe alfabe
denir. Türk alfabesi, Latin harfleri esas alınarak 1.XI.1928 gün ve 1353 sayılı “Türk Harflerinin Kabul ve
Tatbiki Hakkında Kanun” ile kabul edilmiştir. Bu Kanun’a göre Türk alfabe sinde 29 harf bulunmaktadır.
Türkler tarih boyu birçok alfabe kullanmışlardır. Yeni nesil sorularda da karşımıza çıkan bu alfabelerin TANE TANE ÖĞREN
bir kısmına görsel okuma bölümümüzde yer verdik. Günümüzdeki Türk alfabemizde 29 harfin 8'i ünlü,
21'i ünsüz harftir.

Dilimizdeki ünlü ve ünsüz harflerin özellikleri şu şekildedir:
Ünlü Harfler

Düz Düz
Geniş Dar Geniş Dar
Kalın a ı o u
İnce e i ö ö

Ünsüz Harfler

Süreksiz Sürekli
Sert ç, k, p, k f, h, s, ş
Yumuşak b, ç, d, g g, j, l, m, n, r, v, y, z

Büyük Ünlü Uyumu(Kalınlık-incelik Uyumu): Kökeni Türkçe olan kelimelerde bir kelimenin birinci hecesinde kalın
bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer heceler-
deki ünlüler de ince olur Bu uyuma büyük ünlü uyumu denir. Türkçe, Ural-Altay dil ailesinin Altay bölümüne ait dil-
lerdendir. Ayrıca yeni kelime türetirken ekler sona eklendiği için sondan eklemeli bir dildir. Genelde ekler de büyük
ünlü uyumu kuralına uyarak kalınlaşıp incelebilir. "Sınıf-a, berber-e" kelimelerine gelen ek aynıdır fakat eklendiği
kelimenin ünlülerine uyarak ince veya kalın olmuştur. "-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor" ekleri büyük ünlü uyumuna
uymaz. Ayrıca bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli
vb. Türkçe olup da zamanla yaşadığı ses değişimlerinden bu kurala uymayan kelimelerimiz de vardır: anne, dahi,
elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman vb.

Öğreten Sorular

1
Aşağıdaki cümlelerde büyük ünlü uyumuna uymayan kelimelerin altlarını çiziniz.

Senin sözlerinin yanında onunkilerin hükmü mü kalır?
Yaptığın araştırmalar kitap okuma oranımızın düşüklüğünü gösteriyor.
Domates, biber, patlıcan, çilek ve kiraz alıp pazardan çıktım.
Serüven romanları okuyucuların zihinlerini zinde tutuyor.

159